Crisi de l’occitanisme: ont ne sèm e cossí repartir? [part 1]

Dorsièr preparat per Ciril JOANIN, Fèbus ABELHÈR e Domergue SUMIEN.

Aqueste tèxt engatja sos tres autors e pas necessàriament totes los sòcis de l’ANÒC. Es destinat a la reflexion e la discussion.

Dorsièr · 24.07.2018

1. Brèva istòria de l'occitanisme

1.1. La cultura occitana, una realitat mai anciana que l’occitanisme

Formada a partir de l’eiretatge cultural roman, la cultura occitana a pas esperat l’emergéncia de l’occitanisme per existir. L’Edat Mejana rima amb l’edat d’aur de la lenga occitana gràcias a l’influéncia dels trobadors qu’espandiguèron la poesia e las valors occitanas dins totas las corts d’Euròpa. La cultura occitana fa partida de las grandas civilizacions d’Euròpa e a illuminat aquela epòca. Puèi la lenga occitana conoguèt una primièra renaissença literària als sègles XVI e XVII amb lo barròc occitan.

Al sègle XIX, la literatura occitana conoguèt una segonda renaissença literària (dicha “romantica”), entamenada per un elèit intellectual que prenguèt consciéncia de l’originalitat culturala del pòble occitan, e que marquèt, amb Frederic Mistral e lo Felibritge, l’emergéncia de l’occitanisme modèrne. Al sieu torn, pendent lo sègle XX, l’occitanisme tanben conoguèt de periòdes d’acceleracion seguits de periòdes de crisi. Lo grand intellectual occitanista Robèrt Lafont a definit aqueles tres “tempses” d’acceleracion dins son libre Temps Tres (1991).

Frederic Mistral (1830-1914), grand escrivan occitan de Provença, Prèmi Nobel de literatura en 1904 e figura principala del Temps Un de l’occitanisme.

1.2. Los tres tempses de l’occitanisme

1.2.1. Lo Temps Un

Lo Temps Un (1860-1900) foguèt lo de l’expansion del Felibritge. La segonda renaissença occitana, encara inorganizada al principi del sègle XIX, finiguèt que s’estructurèt solidament a l’entorn del Felibritge, un movement literari partit de Provença en 1854 e que contribuiguèt a la dignificacion parciala de la lenga occitana.

L’autor mai emblematic d’aquel periòde fast, Frederic Mistral, venguèt lo primièr —e lo sol— escrivan en occitan a recebre un Prèmi Nobel de literatura, en 1904.

Mas a l’expansion del Felibritge succediguèt un long periòde de decadéncia pendent tot lo començament del sègle XX, amb una deriva passadista, e ansin se desconnectèt dels movements socials. Ça que la, certans occitanistas comencèron un gròs trabalh de fons, pauc conogut, per modernizar pacientament la cultura occitana.

1.2.2. Lo Temps Dos

Lo Temps Dos (1960-1975 aperaquí) foguèt l’expansion de l’occitanisme dich “classic”. A la liberacion, puèi durant la reconstruccion dels ans 1950, l’occitanisme subiguèt de prefondas mutacions que van menar a l’emergéncia d’una novèla gàrdia, rejovenida e portant las valors culturalas e umanas aqueridas dins la Resisténcia.

L’Institut d’Estudis Occitans (IEO), fondat en 1945, tenguèt un ròtle clau dins lo Temps Dos de l’occitanisme.

Es ansin qu’en 1945 d’occitanistas resistents fondèron l’Institut d’Estudis Occitans (IEO), que se fixèt coma objectiu de “desprovincializar” la cultura occitana. Per lo primièr còp, lo contèxt politic devenguèt mai favorable amb l’instauracion en 1951 de la lei Deixonne que reconoguèt oficialament l’existéncia de “lengas” de França.

L’occitanisme classic, ansin, faguèt coexistir la creacion literària, la volontat d’espandir l’usatge social de la lenga, l’expansion de la nòrma classica, los primièrs assages d’occitan estandard, l’explosion de la creacion literària e musicala en occitan e mai una politizacion interessanta.

Los carbonièrs de la Sala, en 1961 e 1962, menèron un dels primièrs movements socials del Temps Dos amb lo sosten de l’occitanisme politic naissent. La bandieròla es escricha en occitan: “Viva la solidaritat, nos daissarem pas tòrcer” (tr. en nòrma clas.)

Dins aquel periòde, l’occitanisme politic s’afirmèt francament amb los libres politics fòrça influents de Robèrt Lafont e de Francés Fontan. Los movements politics principals foguèron lo Partit Nacionalista Occitan (PNO), fondat en 1959 per Francés Fontan, e lo Comitat Occitan d’Estudis e d’Accion (COÈA), fondat en 1962 amb lo sosten de Robèrt Lafont. Foguèt tanben l’epòca de las primièras luchas socialas e ecologicas dont la mai emblematica foguèt aquela contra l’extension d’un camp militar en Larzac dins los ans 1970 sota l’eslogan “Gardarem lo Larzac”. Es en seguida d’aquelas luchas qu’espeliguèron de movements d’esquèrra coma Lucha Occitana e Volèm Viure al País que remplacèron lo COÈA.

Robèrt Lafont (1923-2009) tenguèt un ròtle fondamental per dinamizar l’occitanisme pendent lo Temps Dos e mai lo Temps Tres, dins los domenis cultural, politic e scientific.

Francés Fontan (1929-1979) tenguèt un ròtle important dins lo Temps Dos de l’occitanisme. Defendèt coratjosament lo concèpte de la nacion occitana amb de principis umanistas.

Aquestas afichas revèlan l’influéncia sociala de l’occitanisme dins lo movement de defensa de Larzac. Foguèt un grand avanç del Temps Dos (dins la segonda aficha, notem la forma erronèa del nom del país, mal escrich Occitania en luòc de Occitània).

Los dos grands menaires del Temps Dos, Robèrt Lafont e Francés Fontan, èran pas totjorn d’acòrdi. Mas almens, totes dos faguèron emergir un occitanisme plen d’esperança e d’audàcia, amb una revendicacion politica que completava la revendicacion culturala.

Manifestacion de defensa de Larzac dins los ans 1970.

A partir de la fin dels ans 1970, l’occitanisme intrèt tornarmai dins una terribla crisi que s’esperlonguèt pendent los ans 1980. Capitèt pas a concretizar los espèrs socials e politics e venguèt de mai en mai resignat, passadista e localista. Mantes militants se laissèron enganar per las promessas electoralas del PS e de François Mitterrand, elegit en 1981.

Al meteis moment, l’IEO, qu’aviá ja patit de divisions entre culturalistas e partisans de l’accion politica dins los ans 1950 e 1960, subiguèt un novèl conflicte. Aquel còp, opausèt la tendéncia dicha “populista” al poder, menada per Ives Roqueta, e la tendéncia dicha “universitària” menada per Robèrt Lafont.

En 1976, la tendéncia “populista” impausèt que lo Conselh d’Estudis de l’IEO deviá inclure totes los membres de l’IEO. Fin finala, pendent las AG de l’IEO de 1980 e 1981, a Orlhac e Montalban, la tendéncia “populista” butèt la tendéncia “universitària” a quitar l’IEO.

Mentretant, sota l’influéncia dels “populistas”, la nòrma classica de la lenga occitana foguèt de mai en mai contestada e destabilizada amb de desenats de tendéncias, a partir de la fin dels ans 1970.

Lo despart forçat dels “universitaris” e de Lafont faguèt pèrdre a l’IEO una granda part de las activitats de recèrca scientifica e de normalizacion lingüistica (vejatz çai jos, seccion 2.2); se transferiguèron devèrs d’autres organismes dins los quals rescontrèron pas pro d’audiéncia.

La persisténcia dels conflictes entre occitanistas culturals e politics provoquèt de pertot de scissions e menèt certanas associacions devèrs l’inactivitat.

1.2.3. Lo Temps Tres

Lo Temps Tres (1990-2010 aperaquí) foguèt lo de la redinamizacion de l’occitanisme.

Robèrt Lafont, ja un dels principals intellectuals del Temps Dos, tanben capitèt a èsser lo principal conceptor e iniciaire del Temps Tres.

La Librariá Occitana de Lemòtges es un bèl exemple dels luòcs de cultura occitana que se desvolopan al mièg de las vilas, especialament despuèi lo Temps Tres (fòto: Le Populaire du Centre).

Dins los ans 1990 apareguèron de novèlas dinamicas amb los avances seguents:

de militants rejovenits;

d’assages de professionalizacion, en particular amb una premsa d’informacion (la Setmana, Aquò d’Aquí...) e amb de permanents fasent foncionar las associacions;

de festenals visibles e populars a l’entorn de la lenga occitana, amb de milièrs d’assistents regulars, lo pus massís en essent l’Estivada de Rodés;

una extension de las possibilitats d’ensenhament de l’occitan (public e associatiu);

una autonomia parciala d’Aran (lo territòri occitan de l’estat espanhòl) amb l’oficializacion de l’occitan en 1990 (estenduda a tota Catalonha en 2006);

una proteccion legala de l’occitan dins las Valadas (estat italian) en 1999;

una renovacion de la creacion musicala e literària;

una restauracion parciala de la nòrma de la lenga amb lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) a partir de 1996.

Monument a la cultura occitana a Vielha, capitala de la Val d’Aran. Aran depend de la Generalitat de Catalonha e es lo sol territòri ont l’occitan es lenga oficiala.

De movements politics plus joves apareguèron. Foguèron benlèu instables e contradictòris, mas foguèron dinamics: Linha Imaginòt, Gardarem la Tèrra, Hartèra, Occitània Libertària, Paratge…

Demest eles, l’independentisme s’afirmèt amb de movements coma lo Corrent Revolucionari Occitan (CRÒC) —rebatejat Libertat—, la Republica Federala Occitana o Iniciativa per Occitània…

Dins los ans 2000, las associacions culturalas e politicas capitèron enfin a s’unir per menar d’accions comunas en favor del desvolopament de la lenga occitana. Lo Collectiu “Anem Òc per la Lenga Occitana!”, coordenat per l’IEO, lo Felibritge, la FÈLCO e las Calandretas, organizèt a Carcassona, Besièrs e Tolosa de manifestacions que rassemblèron d’11 000 fins a 30 000 personas.